Język inkluzywny w pracy

Czym jest język inkluzywny?

Język inkluzywny to sposób komunikacji, który uwzględnia i szanuje różnorodność ludzi, unika dyskryminacji oraz wykluczania. Jego celem jest budowanie środowiska opartego na wzajemnym szacunku i równości. Ma on kluczowe znaczenie w miejscu pracy, gdzie współpracują osoby o różnych tożsamościach, przekonaniach, orientacjach i pochodzeniu.

Dlaczego warto stosować język inkluzywny w pracy?

• Budowanie atmosfery szacunku i równości.
• Zwiększenie zaangażowania pracowników.
• Wspieranie innowacyjności i kreatywności poprzez otwartość na różnorodność.
• Unikanie konfliktów wynikających z nieodpowiednich form komunikacji.
• Wzmacnianie wizerunku firmy jako odpowiedzialnej społecznie.

Moduł 1: Podstawowe zasady języka inkluzywnego

1.1. Unikanie stereotypów

• Przykład: Unikaj stwierdzeń typu „Kobiety są bardziej emocjonalne” lub „Mężczyźni lepiej radzą sobie z technologią”.
• Zastąp stereotypy sformułowaniami opartymi na faktach i indywidualnym podejściu do osoby.

1.2. Równość płci w języku

• Używaj form neutralnych lub obu rodzajów gramatycznych, np. pracownicy i pracowniczki, klienci i klientki.
• W przypadku braku możliwości wskazania płci używaj form takich jak: osoby, zespół, uczestnicy.

1.3. Uwzględnianie tożsamości i różnorodności

• Szanuj wybraną przez każdą osobę formę imienia lub zaimków.
• W sytuacjach formalnych i publicznych możesz zapytać: „Jak mam się do Ciebie zwracać?”.
• Przykład: Zamiast „pani/pan” użyj zwrotu „osoba odpowiedzialna za…”.

1.4 Końcówki inkluzywne w języku polskim

1. Formy żeńskie i męskie
   Tradycyjnie język polski opiera się na dominacji męskiej formy gramatycznej (tzw. „męskoosobowej”), co w wielu przypadkach nie oddaje rzeczywistej różnorodności płci. Dlatego w języku inkluzywnym stosuje się:
   • Końcówki żeńskie: np. „studentka”, „psycholożka”, „naukowczyni”.
   • Unikanie „domyślnej” formy męskiej: zamiast „nauczyciele”, można powiedzieć „nauczyciele i nauczycielki” lub „grupa nauczycielska”.
2. Formy neutralne płciowo
   Aby uwzględnić osoby niebinarnie identyfikujące się płciowo, wprowadza się nowe rozwiązania:
   • Formy neutralne: np. zamiast „student/studentka” można używać „studenta” (neutralna końcówka „-a” lub „-x”).
   • W języku pisanym pojawiają się także końcówki takie jak „-x” czy „-” (np. „naukowcx”, „studentk”), choć są one trudne do wymawiania. Alternatywą może być forma „studenci_ki”.
3. Łączenie form
   W tekstach pisanych stosuje się również konstrukcje wskazujące na inkluzywność poprzez połączenie obu płciowych form:
   • „Każdy/a”, „uczeń/uczennica”, „pracownicy i pracowniczki”.
     Chociaż bardziej rozbudowane, takie formy zwiększają widoczność grup często pomijanych.
4. Zastępowanie form osobowych
   Unikanie zaimków i końcówek wskazujących na płeć poprzez użycie konstrukcji neutralnych, np.:
   • Zamiast „ten pracownik” – „osoba pracująca”.
   • Zamiast „każdy” – „każda osoba”.

Wyzwania i krytyka

• Trudności w zastosowaniu: Niektóre osoby mogą mieć trudności z przyjęciem nowych form, szczególnie tych odbiegających od tradycyjnych zasad gramatyki.
• Czytelność i zrozumiałość: Formy takie jak „-x” lub „-_*” mogą być trudne do wymówienia i zrozumienia.
• Opozycja kulturowa: Dążenie do inkluzywności spotyka się z krytyką, że zmiany te są „sztuczne” lub „niepotrzebne”.

Przykład użycia języka inkluzywnego

Zamiast:
„Każdy nauczyciel powinien dbać o swoich uczniów.”
Można powiedzieć:
„Każda osoba nauczycielska powinna dbać o swoje uczennice i uczniów.”

Albo w formie skróconej:
„Każdy/a nauczyciel/ka powinien/powinna dbać o swoich/e uczniów/uczennice.”

Język inkluzywny w polskim jest wciąż w fazie rozwoju, ale jego stosowanie staje się coraz bardziej powszechne, zwłaszcza w środowiskach akademickich, medialnych i aktywistycznych.

Moduł 2: Praktyczne wskazówki

2.1. Słowa, których warto unikać

• Sformułowania wykluczające lub nacechowane negatywnie: „inwalida” („osoba z niepełnosprawnością”),  „pedał” (zastąp oficjalnym „osoba LGBTQIA+”).
• Określenia generalizujące: „wszyscy wiemy, że…” lub „kobiety zawsze…”.

2.2. Jak reagować na niewłaściwe zwroty?

• Zareaguj spokojnie: „Chciałbym zwrócić uwagę, że ten zwrot może zostać odebrany jako wykluczający”.
• Zaproponuj alternatywę: „Możemy użyć określenia ‘osoby z niepełnosprawnością’ zamiast ‘kaleka’”.
• Edukacja zamiast osądzania: „Rozumiem, że mogło to wynikać z braku wiedzy. Chętnie wyjaśnię, dlaczego to słowo może być problematyczne”.

2.3. Tworzenie inkluzywnych komunikatów

• Sprawdzaj komunikaty pod kątem wykluczeń (np. ogłoszenia o pracę: „szukamy mężczyzn do pracy fizycznej” – lepiej: „szukamy osób do pracy fizycznej”).
• Uwzględniaj różne grupy odbiorcze w przekazach firmowych (np. święta: „Wesołych Świąt” można zastąpić „Wesołego okresu świątecznego”).

Moduł 3: Cwiczenia praktyczne

3.1. Analiza komunikatów

Przejrzyj poniższe przykłady i zaproponuj inkluzywne wersje:

1. „Wszyscy pracownicy muszą wziąć udział w spotkaniu”.
2. „Szukamy młodego i energicznego zespołu”.
3. „Panowie radzą sobie lepiej z obsługą tego systemu”.

3.2. Symulacje sytuacyjne

Odegraj rolę w scenariuszach, np.:

• Reagowanie na nieinkluzywny komentarz w zespole.
• Przygotowanie ogłoszenia o pracę.

Moduł 4: Dalsza edukacja

4.1. Materiały do samodzielnego studiowania

• Książki: „Włączająca komunikacja w pracy” (Anna Kowalska), „Inclusive Language in the Workplace” (John Smith).
• Artykuły online: Strony poświęcone różnorodności w miejscu pracy (np. portale HR, blogi firmowe).
• Podcasty: „Różnorodność i inkluzywność w praktyce”.

4.2. Polecane kursy i szkolenia

• Kursy na platformach e-learningowych (np. LinkedIn Learning, Udemy).
• Szkolenia prowadzone przez organizacje zajmujące się różnorodnością (np. Diversity Hub).

Podsumowanie

Język inkluzywny w pracy to nie tylko kwestia poprawności politycznej, ale przede wszystkim narzędzie budowania bardziej otwartego i wspierającego środowiska. Regularne stosowanie zasad inkluzywności w komunikacji przyczynia się do lepszej współpracy, niweluje konflikty i wspiera pozytywną atmosferę w zespole. Pamiętaj, że każda zmiana zaczyna się od świadomości i praktyki.